Brandstof

“Het mag dan misschien cliché klinken, maar verhalen zijn wat ons als mensen verbindt. Verhalen zijn zo oud als de mensheid. En ik geloof echt dat ze verandering teweeg kunnen brengen. Bij het zien van een mooie voorstelling kan je zo geraakt zijn, troost ervaren, je verbonden voelen. Dat zijn hele elementaire zaken die wij als mensen nodig hebben. Ik geloof in de kracht daarvan.

Al op jonge leeftijd kwam Leonie erachter dat ze niet zo gemakkelijk in een hokje te vangen is. De vraag ‘wie ben je en wat doe je?’ is dan ook niet zomaar een simpele “instapvraag”.

Met een stevig fundament in de Bestuurs- & Organisatiewetenschap, het bekleden van meerdere bestuursfuncties en diverse leiderschapsrollen, ontdekte ze tijdens en na haar studie haar talent voor het werken met strategische vraagstukken, het uitzetten van de lange lijnen en het sturing geven aan teams. Maar naast het enthousiasme voor de zakelijke kant, was er ook altijd dat verlangen naar het uiten van haar creativiteit.

“Al op de middelbare school speelde creativiteit een grote rol in mijn leven. Ik was alleen maar bezig met toneelstukjes schrijven, spelen en muziek maken. Ik heb een soort van twee luikjes in m’n hoofd: de zakelijke en de creatieve. En die kan ik gemakkelijk afwisselen.”

Inmiddels heeft Leonie voor beide rollen een vorm gevonden en is ze als zakelijk leider verbonden aan Werkplaats van de Woestijne en Stichting Live Your Story, en schrijft en maakt ze haar eigen theatervoorstellingen.

Zullen we toch maar beginnen met die “instapvraag”? Wie ben je en wat doe je?
Oke, daar gaan we ;). Leonie, drieëndertig jaar. Ik ben theatermaker, zakelijk leider en schrijver. Maar vraag het me morgen en ik noem ze in een andere volgorde. Deze vraag is voor mij inderdaad nooit een simpele, omdat ik altijd heb gevoeld dat ik niet in één hokje pas – maar wel vaak het gevoel kreeg dat ik moest kiezen. Alsof de dingen niet naast elkaar kunnen bestaan. Met name met betrekking tot werk en professie heb ik dat ervaren. Al van jongs af aan ben ik heel graag creatief bezig. Ik wist alleen niet dat je daar ook je werk van kon maken. Ik kom uit Twente, en had weinig kennis over creatieve opleidingen, of vooropleidingen – als die toen al bestonden. Van de kleinkunstacademie, of zelfs het woord kleinkunst, had ik nog nooit gehoord. Dus in eerste instantie koos ik voor een studie Bestuurs- & Organisatiewetenschap.

Achteraf was dat een hele goede keuze, want al snel kwam ik erachter dat deze onderwerpen me goed liggen; hoe besturen we een land, hoe werkt het samenspel van overheden en maatschappelijke organisaties, het management van scholen en culturele instellingen. Ik vond dat enorm interessant! Naast m’n studie deed ik veel bestuurservaring op, in allerlei studentencommissies. En hoezeer ik daar ook op m’n plek was, tegelijkertijd voelde ik dat dit niet het enige was waar mijn verlangen lag. Toen ik voorzitter werd bij Studenten Toneelvereniging Amsterdam, ontmoette ik diverse mensen die allemaal nog op (iets) latere leeftijd een tweede studie tot theatermaker hadden gedaan. En ook mensen die in de culturele sector werkzaam waren in een zakelijke rol. Toen dacht ik: dit is mijn pad! Ik besloot me te bekwamen in het creatieve vak, deed auditie bij Fontys voor Docerend Theatermaker en begon de deeltijdstudie naast m’n werk. In mijn werk kon ik tegelijkertijd mijn zakelijke kant kwijt.

En toen?
Toen ik klaar was met mijn studie en in 2020 wilde starten als zzp’er in de cultuursector en ook als maker aan de slag wilde gaan, je voelt hem al aankomen… begon de pandemie. Op dat moment liepen de dingen dus even anders dan gepland, ook vanwege praktische en financiële overwegingen. Ik ben toen eerst gaan werken als directeur van een stichting, en ik en mijn partner hebben een huis gekocht. Uiteindelijk heb ik in die periode ook stil kunnen staan bij wat ik nu echt wilde. Ik kwam erachter dat het toch echt zaak was om te kiezen voor waar m’n hart ligt. En niet voor wat rationeel handig is om te doen. Voor je welzijn is het zo belangrijk dat je plezier hebt in wat je doet! In mijn voorgaande rollen als leidinggevende heb ik ervaren dat het heel belangrijk is dat je op je plek zit en in een omgeving die goed bij je past en je bedding biedt. Zodat je je ook duurzaam kunt blijven inzetten en geen roofbouw pleegt. De verwachting van vrouwen in leidinggevende functies ligt ook hoog, is mijn ervaring. Dus het is belangrijk dat je ergens instapt waar het goed voor je voelt.

Welke druk ervaarde jij in een leidinggevende rol als vrouw?
Dat je een soort Superwoman moet zijn, en alles waar moet maken. Dat je alle vrouwelijke waarden in je leidinggevende rol moet integreren, maar óók alle mannelijke. En dat je geen fouten mag maken. In mijn beleving ligt de neiging dan al snel op de loer om te denken “zie je, ze kon het tóch niet” in plaats van de realisatie dat je gewoon startende bent in een functie en net als ieder mens fouten maakt.

Zag je daarin een verschil bij mannen om je heen?
Jazeker. Ik heb in meerdere functies ervaren dat ik erg hard m’n best moest doen om mijn waarde te bewijzen, en tegelijkertijd moest doen alsof dat niet zo was en het me gemakkelijk afging. Dat ik de eerste tien minuten van een sollicitatie toch bezig was met het opsommen van mijn cv en wat ik allemaal al gedaan had. Het voelt heel onwennig om dat uit te spreken, omdat het ook ergens als een zwaktebod voelt. Maar ik denk toch dat het belangrijk is dat we het als vrouwen gaan benoemen zoals we het ervaren. We zijn al snel geneigd om er niet over te spreken of we denken dat we “zeuren”. Terwijl het vaak gewoon constateringen zijn. Natuurlijk is het altijd genuanceerder dan we nu in dit interview kunnen vangen, maar het is wel degelijk iets dat speelt, ook in de theatersector. Ook al werken daar veel vrouwen, en krijgen ook steeds meer vrouwen kansen. Een gevaar dat op de loer ligt, mijns inziens, is dat jonge vrouwen met veel talent, maar zonder leidinggevende ervaring, grote kansen krijgen bijvoorbeeld in leidinggevende rollen. En dat is te gek, want vroeger gebeurde dat niet. Maar tegelijkertijd komt daar een enorme bewijslast bij kijken, en ik zie regelmatig dat dat gebeurt zonder de juiste begeleiding en voorwaarden te bieden. Veel vrouwen worstelen daarmee: dat ze het moeten waarmaken omdat zíj́ die kans nu hebben gekregen. En zichzelf daarin weinig ruimte kunnen permitteren om te leren en fouten te maken. En dat is zo zonde!

Hoe ben jij uiteindelijk in de rol van zakelijk leider gestart?
Ik ben bij de Metselarij gegaan, en ben met veel mensen koffies gaan drinken. Toen kwam ik erachter dat ik eigenlijk heel goed wist wat ik wilde, maar dat ik daar gewoon lange tijd niet naar had gehandeld. Toen heb ik mezelf een liefdevolle schop onder m’n kont gegeven en ben ik gaan doen waarvan ik al jaren voelde dat het mijn volgende stap moest worden: zakelijk leider zijn. Ook al moet ik toegeven dat ik op dat moment nog niet precies wist wat het allemaal inhield, en dat geldt denk ik voor veel startende zakelijk talenten. Het kan soms ook best een misleidende titel zijn vind ik.

Waarom?
Ik ben nu misschien een beetje kritisch: maar de term zakelijk leider veronderstelt een rol waaraan veel leiderschap te pas komt. Mijn ervaring met de kleinere organisaties waar ik mee werk, is dat er dusdanig weinig middelen zijn, dat het uiteindelijk soms een beetje lijkt op veredelde boekhouding of officemanagement. Begrijp me niet verkeerd: de wens tot professionalisering en het beantwoorden van strategische vraagstukken is er wel degelijk! Alleen het budget is daar vaak niet naar. De voorrang komt dan toch snel te liggen bij het dagelijkse reilen en zeilen als facturen betalen, btw-aangiftes doen en contracten opstellen. Bij het iets hogere segment is dat wellicht een ander verhaal. Maar het is wel iets om je bewust van te zijn als je in de zakelijk leider-rol stapt.

Wat zou er volgens jou moeten gebeuren om dat te veranderen?
Nou, initiatieven als de Fair Practice Code en Code Goed Bestuur zijn natuurlijk enorm belangrijk. En tegelijkertijd zie ik dat er aan de inkomstenkant (dus bij het toekennen van bijvoorbeeld fondsen) voornamelijk wordt bezuinigd. En dat wringt inherent. Er wordt eigenlijk gezegd: “we willen dat je mensen Fair Pay gaat betalen, maar geven minder geld om dat te doen”. De eisen van de fondsen zijn ook hoog. En om aan die voorwaarden te voldoen als stichting heb je óók middelen nodig. Dus je loopt een beetje in cirkels. Ik zie om me heen dat veel kleinere organisaties er de dupe van worden, het niet redden en soms zelfs stoppen. Dus ik denk dat dat gesprek beter gevoerd zou mogen worden: hoe kunnen we dit haalbaar maken voor alle partijen?

Je ziet geregeld dat iemand van maker doorgroeit naar zakelijk leider. Jij hebt de route eigenlijk andersom bewandeld! Hoe was het om die switch te maken?
Geweldig! Op de middelbare school was ik een hele vrije denker, autonoom, creatief. En daarna heb ik geleerd om strategisch te denken, dat vind ik ook een van de leukste dingen. Teams aansturen, leidinggeven, politieke lobby. Weer meer ruimte maken voor het creatieve voelde eigenlijk als thuiskomen. Ik ben blij dat ik het beiden heb ontwikkeld.

Je kent beide rollen inside out! Wat denk je dat de samenwerking tussen een maker en een zakelijk leider succesvol maakt?
Makers willen vaak in een creatief proces kunnen duiken. Dan is het fijn als ze aan bepaalde dingen niet meer hoeven denken. Het stigma bestaat dat makers allemaal creatieve chaoten zijn, en dat is absoluut niet zo. Maar je wil wel het liefst je focus vrij kunnen maken om iets te creëren. Als ik zelf in de makersrol stap heb ik óók behoefte aan een zakelijk leider. Het is een beetje contraproductief om in een creatief proces jezelf tegelijkertijd steeds af te vragen of je het wel kan betalen en hoe je dat allemaal netjes gaat organiseren. Dus waar het voor mij om gaat als zakelijk leider is dat je een sparringpartner bent, die met een beetje afstand kan zeggen: zo gaan we het regelen, en taken uit handen neemt. Dat ontzorgt enorm.

En zie je ook een tekort aan zakelijk leiders?
Ja, absoluut. Ze zijn nodig!

Wat vind jij het leuke aan zakelijk leider zijn in de culturele sector?
De culturele sector is een hele leuke sector om in te werken, want er werken veel leuke mensen en je maakt mooie dingen. Dat ten eerste. Het idee dat je ‘s ochtends opstaat met het gevoel dat je bijdraagt aan projecten die waarde toevoegen voor de samenleving, impact kunnen hebben en mensen kunnen raken, dat is voor mij de belangrijkste drijfveer. Ik heb het gevoel dat je hiermee van grote betekenis kan zijn. Als ik denk aan wat de dingen zijn die voor m’n eigen leven van invloed zijn geweest, dan zijn dat toch echt de voorstellingen, films en verhalen van anderen. Verhalen zijn zo oud als de mensheid. En ik geloof dat ze verandering teweeg kunnen brengen.

Wat zou iets dat jij maakt idealiter bij iemand teweegbrengen?
Voor mij is altijd een belangrijke vraag geweest: wat maakt het leven de moeite waard? Daar gaan mijn eigen voorstellingen vaak over. Met mijn stukken hoop ik iemand heel even dichtbij zijn/haar/diens gevoel te brengen, en te laten ervaren: Wat wil ik eigenlijk? Waar leef ik voor? Wat is liefde voor mij? Voor mij zijn dat de fundamentele thema’s. Ik ben daar zelf al best een tijd mee bezig: leef ik het leven dat ik wil? En als dat niet zo is, probeer ik ernaar te handelen. Dat je niet op je sterfbed denkt: had ik maar. Dat je de regie neemt over je eigen leven. Voor zover dat kan natuurlijk.

Momenteel maak ik een voorstelling over seksisme op de werkvloer, en een tweede voorstelling over wat het krijgen van een kind betekent voor de levens van vrouwen en het najagen van je eigen dromen. Mijn vorige voorstelling ging over drie generaties vrouwen en wat het betekent om vrouw te zijn – geïnspireerd op het leven van mijn oma, moeder en mijzelf. Er was toen een hele groep vrouwen van mijn moeders leeftijd die zich zo herkende in het verhaal, dat er een stukje verwerking voor hen bij kwam kijken. Dat heeft mij ontroerd. En dat is voor mij de kracht van kunst.

Mooi bruggetje, want: jij bent zwanger!
Dat klopt!

Wat denk je dat dat gaat betekenen voor je werk?
Nou, ik heb dat wel een tijdje erg spannend gevonden. Nu is de theatersector vrij feministisch, omdat er veel vrouwen werken – en kan je er dus meer support verwachten, dat is fijn. Maar we hebben onze kinderwens wel mede hierom wat uitgesteld. Ik wilde graag stabiliteit creëren en een stevig fundament als zakelijk leider en maker, voordat ik eraan zou beginnen. Zodat ik me minder zorgen zou hoeven maken over baankansen en projecten. Ik heb momenteel twee opdrachtgevers die mij speciaal in loondienst hebben genomen, dat is echt te gek. Daarin voel ik me heel gedragen en gesteund. Tegelijkertijd is het natuurlijk altijd de vraag of dit financieel ook haalbaar blijft. De sector is vrij grillig. Mijn wens is om mijn ambitie als maker en zakelijk leider te kunnen combineren met het krijgen van een kindje en het hebben van een gezin. Voor m’n artistieke werk vind ik het eigenlijk het spannendst. Dat vraagt zo’n enorme toewijding en doorzettingsvermogen. Hard werken, weinig inkomsten en onregelmatige tijden. Hoe groot mijn ambitie op dit moment ook is, ik zie om me heen dat dit combineren met een gezin echt een uitdaging is. En daarbij kan je er niet omheen dat er als vrouw van alles met je lichaam gebeurt tijdens en na een zwangerschap, ook hormonaal. En wat doet dat met je ambitie? Dat vindt mijn huidige ik allemaal best spannend, en tegelijkertijd ben ik nieuwsgierig. Over dit proces gaat mijn volgende voorstelling.

Wat is jouw advies voor startend zakelijk talent?
Zoek uit waar je plezier in hebt! Denk niet dat je dom bent als je iets niet weet. Het vereist best specifieke kennis en vaardigheden om in deze rol te werken, die moet je ergens opdoen en het is niet vreemd als je dat nog niet kan. Zoek hulp, vraag om je heen en ga niet zelf het wiel uitvinden. Bespreek met de artistiek leider of maker waarmee je werkt hoe je de samenwerking voor je ziet. Vraag waar diegene mee geholpen is, en vertel waar jouw krachten liggen. Zo zorg je dat een samenwerking soepel kan verlopen. En wees betrokken bij het artistieke werk. Het is zo leuk om te voelen waar je aan bijdraagt en dat maakt ook dat je je werk als zakelijk leider beter kan doen. Ga eens bij de publieksontvangst staan, en kijk wie er binnenkomen. Wat het effect is van een voorstelling. Durf ook bij de oogst van mensen te zijn!

Is er nog iets anders dat je zou willen meegeven?
We hadden het er al kort over, maar ik zie om me heen bij mensen vaak de behoefte om elkaar in hokjes te duwen. Denk niet te snel: dit ben ik. Of dat je jezelf in drie woorden moet kunnen vatten. Of als je één keer iets kiest, je het de rest van je leven blijft. Je bent altijd in beweging. Mensen zijn altijd meer dan één ding en je hoeft niet te kiezen omdat je denkt dat dit van je verwacht wordt. Als we daarin opener kunnen zijn naar onszelf en elkaar, wordt de wereld daar zoveel kleurrijker van.

Deze blog is geschreven door Salien Lisa Oosterman